Wikimedia

Wikiksiążki/Curie/pl

< Wikiksiążki | Curie
o projekcie część polska część angielska część francuska część niemiecka część rosyjska część ukraińska FAQ
Skłodowska-Curie w Wikipedii
Skłodowska-Curie w Wikipedii

zrobione

Maria Skłodowska-Curie

Maria Salomea Skłodowska-Curie[1][2] (ur. 7 listopada 1867 w Warszawie, zm. 4 lipca 1934 w Passy) – fizyczka i chemiczka polskiego pochodzenia. Większość życia spędziła we Francji, tam też rozwinęła swoją karierę naukową. Prekursorka nowej gałęzi chemii – radiochemii. Do jej dokonań należą: opracowanie teorii promieniotwórczości, technik rozdzielania izotopów promieniotwórczych oraz odkrycie dwóch nowych pierwiastków – radu i polonu. Pod jej osobistym kierunkiem prowadzono też pierwsze badania nad leczeniem raka za pomocą promieniotwórczości. Dwukrotnie wyróżniona Nagrodą Nobla za osiągnięcia naukowe, po raz pierwszy w 1903 z fizyki wraz z mężem i Henrim Becquerelem za badania nad odkrytym przez Becquerela zjawiskiem promieniotwórczości, po raz drugi w 1911 z chemii za wydzielenie czystego radu. Do dziś pozostaje jedyną kobietą, która tę nagrodę otrzymała dwukrotnie, a także jedynym uczonym w historii uhonorowanym Nagrodą Nobla w dwóch różnych dziedzinach nauk przyrodniczych[3].

Żona Pierre'a Curie, matka Eve Curie i Irène Joliot-Curie.

Życiorys

Dzieciństwo i młodość w Polsce

Maria Skłodowska urodziła się jako piąte dziecko w znanej rodzinie nauczycielskiej, wywodzącej się z drobnej szlachty. Jej rodzina miała prawo do posługiwania się herbem Dołęga. Jej dziadek Józef Skłodowski był szanowanym lubelskim pedagogiem. Ojciec Władysław Skłodowski był nauczycielem matematyki i fizyki oraz dyrektorem kolejno dwóch warszawskich gimnazjów męskich, prowadził również w domu stancję dla chłopców. Matka zaś, Bronisława Boguska, była dyrektorką prestiżowej warszawskiej pensji dla dziewcząt z dobrych domów. Chorowała na gruźlicę i zmarła, gdy Maria Skłodowska-Curie miała 11 lat. Ojciec był ateistą, matka zaś głęboko wierzącą katoliczką[4].

Gdy miała 10 lat, Maria Skłodowska rozpoczęła naukę na pensji dla dziewcząt, którą wcześniej prowadziła jej matka, gdy była jeszcze zdrowa; następnie kształciła się w gimnazjum dla dziewcząt, które ukończyła 12 czerwca 1882 roku otrzymując złoty medal. Kolejny rok spędziła na wsi u ziemiańskiej rodziny jej ojca, a następnie przy boku ojca w Warszawie, gdzie trudniła się okazjonalnym udzielaniem korepetycji. W tym czasie zawarła ze swoją starszą siostrą Bronisławą umowę, że będzie ją wspierać finansowo w trakcie jej studiów medycznych w Paryżu, w zamian za podobne wsparcie za 2 lata[5]. W związku z tym została guwernantką najpierw w prawniczej rodzinie z Krakowa, a następnie u ziemiańskiej rodziny Żórawskich, krewnych jej ojca, z którą to rodziną związała się na 2 lata. W trakcie pracy u rodziny Żórawskich zakochała się z wzajemnością w Kazimierzu Żórawskim, przyszłym wybitnym matematyku, jednak jego rodzice stanowczo odrzucili pomysł ślubu ich syna z ubogą krewną, a sam Kazimierz nie potrafił się im przeciwstawić, co skończyło się dla Marii Skłodowskiej utratą pracy[6]. Maria Skłodowska znalazła pracę u rodziny Fuchsów w Sopocie, gdzie spędziła kolejny rok, stale wspierając finansowo siostrę Bronisławę.

Na początku 1890 roku, zgodnie z wcześniejszą umową, Bronisława, która kilka miesięcy wcześniej poślubiła Kazimierza Dłuskiego, zaprosiła ją do swojego paryskiego mieszkania, oferując wikt i opierunek. Marii Skłodowskiej nie było jednak stać na czesne, poza tym liczyła wciąż na ślub z Kazimierzem Żórawskim, z którym widywała się w Warszawie. Z obu względów wróciła do ojca, u którego przebywała do jesieni 1891 roku, dorabiając sobie korepetycjami. Wreszcie, po ustawicznych naleganiach siostry i otrzymaniu listu od Kazimierza, w którym stanowczo z nią zerwał, zdecydowała się w październiku tego roku na wyjazd do Francji[7].

Studia na Sorbonie

Maria Skłodowska, jako pierwsza kobieta w historii, zdała w 1891 roku egzaminy wstępne na wydział fizyki i chemii Sorbony w Paryżu. W dzień studiowała, a wieczorami pracowała jako korepetytorka. W 1893 roku uzyskała licencjat z fizyki i zaczęła pracować jako laborantka w przemysłowym laboratorium zakładów Lippmana. W tym czasie dalej studiowała na Sorbonie, uzyskując drugi licencjat z matematyki w 1894 roku.

Rad i polon

Również w 1894 roku poznała swojego przyszłego męża, Francuza Pierre'a Curie, który był w tym czasie doktorantem w laboratorium Becquerela. Po zrobieniu doktoratu przez Pierre'a Curie, Maria Skłodowska poślubiła go w 1895 roku. Dwa lata później przyszła na świat ich pierwsza córka Irène.

Pierre Curie zarekomendował Marię Skłodowską H. Becquerelowi, który zaproponował jej podjęcie studiów doktoranckich pod jego opieką. Becquerel zaproponował jej pozornie mało atrakcyjny i pracochłonny temat zbadania, dlaczego radioaktywność niektórych rodzajów rudy uranowej jest znacznie wyższa, niż wynikałoby to z udziału w niej czystego uranu.

Maria Skłodowska, początkowo z pomocą robiącego licencjat młodego chemika André-Louisa Debierne'a, rozpoczęła żmudną pracę rozdzielania rudy uranowej na pojedyncze związki chemiczne i poszukiwanie związku powodującego jej wysoką radioaktywność. Do zespołu tego dołączył później Pierre Curie. Badania te po 4 latach doprowadziły do odkrycia najpierw polonu, następnie dużo bardziej radioaktywnego radu, a także do wyjaśnienia prawdopodobnych przyczyn zjawiska radioaktywności jako efektu rozpadu jąder atomów. W 1903 roku Maria Skłodowska-Curie jako pierwsza kobieta w historii otrzymała stopień doktora fizyki i w tym samym roku przyznano jej też Nagrodę Nobla.

Laboratorium w Sorbonie

Po otrzymaniu Nagrody Nobla Maria i Pierre Curie stali się nagle bardzo sławni. Pierre'owi Curie władze Sorbony przyznały stanowisko profesora i zezwoliły na założenie własnego laboratorium, w którym Maria Skłodowska-Curie została kierownikiem badań. W tym też czasie urodziła drugą córkę Eve.

19 kwietnia 1906 roku Pierre Curie zginął, przejechany przez konny wóz ciężarowy. Maria Skłodowska-Curie straciła towarzysza życia i pracy. 13 maja tego samego roku rada wydziałowa postanowiła utrzymać katedrę, stworzoną dla Pierre'a Curie, i powierzyła ją Marii Skłodowskiej-Curie wraz z pełnią władzy nad laboratorium. Umożliwiło to wyjście Marii Skłodowskiej-Curie z cienia. Stała się w ten sposób pierwszą kobietą profesorem Sorbony. Kilka lat później, w 1911 roku, tylko dwóch głosów zabrakło jej do tego, aby stała się jednym z czterdziestu członków Académie française i jedynym płci żeńskiej. Według niektórych ocen zadziałała ksenofobiczna postawa wobec cudzoziemców. Warto tu wspomnieć, że pięćdziesiąt jeden lat później pierwszą członkinią Akademii Francuskiej została Marguerite Perey, była doktorantka Polki.

Skandal z Paulem Langevinem

Wkrótce po porażce w Akademii ujawniony został romans Marii Skłodowskiej-Curie z fizykiem francuskim Paulem Langevinem, który trwał około roku, w latach 1910–1911. Langevin był żonaty i porzucił swoją rodzinę. Maria Skłodowska-Curie w oczach prasy, zwłaszcza brukowej, była osobą rozbijającą rodzinę Langevinów, w dodatku była od Paula o 4 lata starsza, a poza tym była cudzoziemką.

Jako że była zdeklarowaną ateistką i pochodziła z Polski, która dla większości Francuzów była utożsamiana z bliżej nieokreślonym terytorium pod berłem rosyjskiego cara, gdzie znaczny procent ludności stanowili Żydzi – snuto przypuszczenia, że jest Żydówką[8], pomimo że w rzeczywistości pochodziła ze szlacheckiego polskiego rodu Dołęga-Skłodowskich, a w dzieciństwie została ochrzczona w wierze katolickiej. Domniemania paryskich brukowców oparte były na tym, że Maria Skłodowska-Curie nosiła po babce drugie imię Salomea, które w Polsce było popularnym imieniem chrześcijańskim, zaś we Francji kojarzyło się z Salomé, używanym przez Żydówki.

Michel Langevin, wnuk Paula, ożenił się wiele lat później z Hélène Joliot (ur. 1927), wnuczką Marii Skłodowskiej-Curie. Oboje byli, podobnie jak ich rodzice i dziadkowie, naukowcami (w ich przypadku – fizykami nuklearnymi). Hélène Langevin-Joliot jest obecnie emerytowaną dyrektorką badań w Centre national de la recherche scientifique w Paryżu.

Instytut Radowy

Pod koniec 1911 roku Maria Skłodowska-Curie otrzymała drugą Nagrodę Nobla, dzięki której przekonała rząd Francji do przeznaczenia środków na budowę prywatnego Instytutu Radowego – Institut du radium (obecnie Institut Curie), który został wzniesiony w 1914 roku i w którym prowadzono badania z zakresu chemii, fizyki i medycyny. Instytut ten stał się kuźnią noblistów – wyszło z niego jeszcze czterech laureatów nagrody Nobla, w tym córka Marii Skłodowskiej-Curie, Irène, i zięć Frédéric Joliot-Curie.

I wojna światowa

W czasie I wojny światowej Maria Skłodowska-Curie została szefem wojskowej komórki medycznej zajmującej się organizowaniem polowych stacji rentgenograficznych, które w sumie obsłużyły ponad trzy miliony przypadków urazów wśród francuskich żołnierzy.

Czasy powojenne

Po wojnie uczona nadal prowadziła Instytut Radowy w Paryżu i jednocześnie jeździła po świecie, gdzie pomagała poprzez swoją fundację zakładać medyczne instytuty leczenia chorób nowotworowych. W 1932 roku z pomocą Prezydenta RP Ignacego Mościckiego został założony w Warszawie jeden z pierwszych takich instytutów (obecnie Centrum Onkologii – Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie). Jego pierwszym dyrektorem została siostra Marii Skłodowskiej-Curie, Bronisława. Maria ofiarowała nowej placówce gram radu, będący jej własnością. Był on podstawą rozpoczęcia działalności Instytutu.

Maria Skłodowska-Curie zmarła 4 lipca 1934 roku w alpejskiej klinice Sancellemoz, w Passy na białaczkę spowodowaną najprawdopodobniej wysokimi dawkami promieniowania pochłoniętymi podczas badań nad promieniotwórczością.

Wyróżnienia i nagrody

Maria Skłodowska-Curie odznaczona została Legią Honorową. Uhonorowana została również tytułami doctora honoris causa Politechniki Lwowskiej (1912), Uniwersytetu Poznańskiego (1922), Uniwersytetu Jagiellońskiego (1924) oraz Politechniki Warszawskiej (1926).

W 1995 roku Maria Skłodowska-Curie została pierwszą kobietą pochowaną pod kopułą paryskiego Panteonu w uznaniu jej zasług.

Maria Skłodowska-Curie w kulturze

Dotychczas powstało kilka filmów biograficznych o Marii Skłodowskiej-Curie:

  1. Curie-Skłodowska (ang. Madame Curie) – amerykański film z 1943 roku w reżyserii Mervyna LeRoya. W rolę Marii Skłodowskiej wcieliła się Greer Garson[9]. Obraz powstał na podstawie książki Ève Cure "Maria Curie".
  2. Maria Skłodowska-Curie: W stulecie wielkiej uczonej – film biograficzny w reżyserii Stanisława Grabowskiego z 1977 roku[10].
  3. Marie Curie – miniserial telewizyjny w reżyserii Johna Glenistera z 1977 roku. Rolę Marii Curie odegrała Jane Lapotaire[11].
  4. Marie Curie. Une femme honorable – biograficzny miniserial telewizyjny z 1990 roku w reżyserii Michela Boisronda. Rolę Marii Curie odegrała Marie Christine Barrault[12].
  5. Maria – film biograficzny w reżyserii Krzysztofa Szmagiera z 1998 roku. Powstał on z inicjatywy Komitetu Obchodów 100-lecia Odkrycia Polonu i Radu[13].
  6. Maria Skłodowska-Curie – film biograficzny w reżyserii Bohdana Rączkowskiego z 2004 roku[14].

Wizerunek uczonej został również zamieszczony na banknocie o nominale 20000 zł, wprowadzonym do obiegu w 1989 roku[15].

Bibliografia

  1. Ève Curie: Maria Curie. Warszawa: Wydaw. Naukowe PWN, 1997. ISBN 83-01-12302-8.
  2. Françoise Giroud: Maria Skłodowska-Curie. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1987. ISBN 83-06-01328-X. (cykl: Biografie Sławnych Ludzi)
  3. Helena Bobińska: Maria Skłodowska-Curie. Czytelnik, Warszawa 1965
  4. Denis Brian: Rodzina Curie. Warszawa: "Amber", 2006. ISBN 83-241-2450-0.
  5. Susan Quinn: Życie Marii Curie. Warszawa: Prószyński i S-ka, 1997. ISBN 83-7180-003-7.
  6. Barbara Goldsmith: Geniusz i obsesja : wewnętrzny świat Marii Curie. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2006. ISBN 83-7384-573-9.

Pierre Curie

Pierre Curie (ur. 15 maja 1859 w Paryżu, zm. 19 kwietnia 1906 tamże) – francuski fizyk, brat fizyka i mineraloga Jacquesa Curie, mąż Marii Skłodowskiej – Curie.

Zajmował się badaniem kryształów i promieniotwórczości. W roku 1880 odkrył zjawisko piezoelektryczności. Wraz z żoną Marią Skłodowską-Curie w roku 1898 odkrył pierwiastki rad i polon. W roku 1903 otrzymał wraz z żoną Nagrodę Nobla z fizyki[16].

Zginął śmiercią tragiczną, przejechany przez konny wóz ciężarowy, w czasie gdy usiłował przebiec przez ulicę Dauphine w Paryżu.

Miał dwie córki Ève Curie i Irène (Irène Joliot-Curie). Irène odkryła wraz z mężem Frédérikiem Joliot-Curie sztuczną promieniotwórczość, za co dostała Nagrodę Nobla w dziedzinie chemii w 1935 roku.

Polon

Polon (Po, łac. polonium) – pierwiastek chemiczny z grupy metaloidów bloku p w układzie okresowym. Nazwa pochodzi od łacińskiej nazwy Polski.

Historia odkrycia

Pierwiastek ten został odkryty w 1898 roku przez Marię Skłodowską-Curie i Piotra Curie – w tym samym roku co rad. Curie nadała mu nazwę na cześć Polski, która była wówczas pod zaborami, licząc na to, iż odkrycie nagłośni ten fakt na arenie międzynarodowej. Został on w ten sposób prawdopodobnie pierwszym pierwiastkiem, którego nazwa nosi w sobie wątek polityczny[17].

Właściwości radioaktywne

Polon właściwy jest silnie radioaktywnym, srebrzystoszarym metalem. Jego własności fizyczne i chemiczne zbliżone są do selenu.

Polon jest silnym emiterem promieniowania alfa – miligram polonu-210 emituje tyle samo cząstek alfa, co 4,5 grama radu-226. Próbka polonu emanuje niebieską poświatą – jest to efekt wzbudzenia otaczającego ją powietrza. Jeden gram polonu wydziela 140 watów mocy, ogrzewając się przy tym do ponad 500 °C. Z tego względu był on niegdyś używany jako lekkie źródło ciepła w satelitach i pojazdach kosmicznych, np. w radzieckich łunochodach do ogrzewania podzespołów podczas zimnych nocy księżycowych. Obecnie jest jeszcze czasami stosowany jako wygodne, wysokowydajne źródło cząstek alfa[18].

Izotopy

Posiada 33 izotopy z przedziału mas 188–220. Nie posiada trwałych izotopów. Względnie najtrwalszy jest izotop 209 (okres połowicznego rozpadu – 103 lata), paradoksalnie nie występuje on jednak naturalnie, lecz został otrzymany w wyniku sztucznej syntezy jądrowej poprzez bombardowanie bizmutu neutronami. Najtrwalszym, naturalnie występującym izotopem jest izotop 210. Okres połowicznego rozpadu tego izotopu to 138,3 dni. Produktem tego rozpadu jest stabilny izotop ołowiu 206Pb.

Występowanie

Polon występuje w skorupie ziemskiej w śladowych ilościach w rudach uranu oraz jako tlenek. Jego stężenie w tych rudach jest jednak tak małe, że przemysłowo opłaca się go otrzymywać na drodze wcześniej wspomnianego bombardowania bizmutu neutronami:

 

Jego światowa produkcja wynosi ok. 100 gramów rocznie. Ilość polonu w skorupie ziemskiej jest na tyle mała, że nie podaje się żadnych, nawet szacunkowych danych na ten temat[19].

Związki chemiczne

Znanych jest kilkanaście związków chemicznych polonu: tlenki PoO2 i PoO3, wodorek PoH2, wodorotlenek Po(OH)2, halogenki, np. PoCl2, PoBr4, siarczek PoS i związki metaloorganiczne. Związki te nie mają jednak żadnego praktycznego zastosowania ze względu na gigantyczny koszt produkcji samego polonu. PoF6 był używany w latach 60. XX w. w ZSRR jako aktywator lakierów luminescencyjnych stosowanych w lampach, obecnie został już jednak zastąpiony tańszymi zamiennikami.

Oddziaływanie na organizmy żywe

Polon wprowadzony do organizmu jest silnie toksyczny. LD50 (dawka śmiertelna) dla polonu wynosi ok. 1 mikrograma, co czyni go ok. 250 000 razy bardziej trującym niż cyjanowodór. Emitowane cząstki alfa z łatwością niszczą strukturę tkanek ludzkiego organizmu, jeśli tylko dostanie się on tam poprzez inhalację, połknięcie lub absorpcję. Polon nie przenika przez skórę, toteż znajdując się na zewnątrz ciała nie stanowi tak wielkiego zagrożenia. Izotopy polonu 214Po i 218Po, jako produkty rozpadu radonu w śladowych ilościach znajdują się w powietrzu wewnątrz pomieszczeń. Dodatkowe zagrożenie stwarza palenie tytoniu, do którego liści przenika polon obecny w nawozach fosforowych. Duże stężenie polonu-210 stwierdzono w organizmie Aleksandra Litwinienki, otrutego w listopadzie 2006 roku w Londynie[20][21].

Rad

Rad (Ra, łac. radium) – pierwiastek chemiczny z grupy metali ziem alkalicznych w układzie okresowym. Nazwa pochodzi od łacińskiego słowa radius oznaczającego promień.

Charakterystyka

W formie czystej rad jest srebrzystym, lśniącym i miękkim metalem. Posiada silne własności promieniotwórcze. Jego własności chemiczne są zbliżone do baru. Reaguje stosunkowo powoli z tlenem atmosferycznym tworząc tlenek RaO i dość gwałtownie z wodą tworząc wodorotlenek Ra(OH)2. Kationy Ra2+ należą do IV grupy analitycznej. Sole radu barwią płomień na kolor karmazynowy[22].

Występowanie

Rad występuje naturalnie w rudach uranu, w formie tlenku RaO i wodorotlenku Ra(OH)2. W skorupie ziemskiej występuje w ilości ok. 6x10-7 ppm (parts per million).

Izotopy i radioaktywność

Rad posiada 33 izotopy. Wszystkie jego izotopy są niestabilne. Najtrwalszy z nich jest izotop 226, który ma czas połowicznego rozpadu 1599 lat. 226Ra rozpada się trojako; energia promieniowania promieniowania α (alfa), β (beta) i γ (gamma) wynosi odpowiednio 4,8, 0,0036 i 0,0067 MeV (elektronowoltów)[23][24][25].

Izotopy radu występujące w szeregu promieniotwórczym aktynu i toru noszą nazwy zwyczajowe:

  • 223Ra: aktyn X, AcX (powstaje z 227Ac po rozpadzie α i β; szereg uranowo-aktynowy)
  • 224Ra: tor X, ThX (powstaje z 228Th po rozpadzie α; szereg torowy)
  • 228Ra: mezotor I, MsThI lub MsTh1 (powstaje z 232Th po rozpadzie α; szereg torowy)[26].

Odkrycie

Rad został odkryty przez Marię Skłodowską-Curie i jej męża Piotra Curie. Za datę tego odkrycia, zgodnie z zeszytem laboratoryjnym Marii, przyjmuje się rok 1898.

Zastosowanie

Najważniejsze związki radu to sole Ra2+ (chlorek i węglan) które były używane w terapii nowotworowej i do produkcji farb luminescencyjnych. Obecnie rad nie jest już stosowany, ze względu na dużą radioaktywność, powodującą białaczkę u osób uczestniczących w produkcji soli radu.

Znaczenie biologiczne

Rad pośrednio zwiększa szybkość mutagenezy organizmów, szczególnie żyjących w jaskiniach. Średnia zawartość radu w kościach i tkankach ludzkich wynosi ok. 2x10-9 ppm. Działanie mutacyjne radu w środowisku jaskiniowym spotęgowane jest przez radon, który powstaje z radu i przenika do izolowanej atmosfery jaskini. Obecność radu w dzisiejszym środowisku naturalnym człowieka jest związana m.in. z kopalinami wchodzącymi w skład betonu. Rad dostający się do organizmu drogą oddechową jest 10 razy bardziej kancerogenny (rakotwórczy) niż spożyty[27].

Ève Curie

Ève Curie Labouisse (ur. 6 grudnia 1904 w Paryżu, zm. 22 października 2007 w Nowym Jorku) – francusko-amerykańska pisarka, dziennikarka, pianistka i polityk. Córka Marii Curie-Skłodowskiej i Pierre'a Curie, młodsza siostra Irène Joliot-Curie, szwagierka Frédérika Joliot-Curie. Autorka biografii swojej matki Maria Curie i reportażu wojennego Podróż wśród wojowników. Od lat 60. czynnie zaangażowana w pracę organizacji pomocy na rzecz dzieci UNICEF.

Dzieciństwo

Ève Curie urodziła się 6 grudnia 1904 w Paryżu. Była młodszą córką Marii Skłodowskiej-Curie i Pierre'a Curie, którzy mieli jeszcze córkę Irène (urodzoną w 1897). Ève praktycznie nie znała ojca, który tragicznie zginął w wypadku (przejechany przez powóz konny), kiedy miała zaledwie dwa lata. Po wypadku, który był bardzo traumatycznym przeżyciem dla matki Ève, Marię Skłodowską-Curie i jej córki przez pewien czas wspierał jej teść Eugène Curie, zmarł on jednak wkrótce potem w 1910. W tej sytuacji Maria Skłodowska-Curie była zmuszona wychowywać córki sama i przy pomocy guwernantek. Chociaż Ève później wyznała, że jako dziecko odczuwała brak dostatecznej uwagi ze strony matki i że dopiero w wieku młodzieńczym nawiązała z nią silną więź emocjonalną, Maria od początku dbała o staranne wykształcenie i rozwijanie zainteresowań córek. Podczas gdy Irène poszła w ślady matki i stała się znanym naukowcem (w 1935 razem z mężem Frédérikiem Joliot-Curie otrzymała Nagrodę Nobla w dziedzinie chemii), młodsza Ève wykazywała zainteresowania bardziej artystyczne i literackie; już jako dziecko zdradzała talent zwłaszcza w dziedzinie muzyki[28].

Maria Skłodowska-Curie dbała również o rozwój fizyczny dziewczynek. Niezależnie od pogody chodziły one na długie spacery, jeździły na rowerach, latem pływały, a w ogrodzie ich domu w Sceaux (Hauts-de-Seine) Maria zainstalowała urządzenia gimnastyczne. Ève i Irène uczyły się też szycia, ogrodnictwa i gotowania.

Obie córki Marii, mimo że były obywatelkami francuskimi (Ève później przyjęła obywatelstwo amerykańskie) i że ich pierwszym językiem był francuski, zachowały też świadomość polskiego pochodzenia i znały język polski. W 1911 razem z matką odwiedziły Polskę. Głównym celem wizyty było spotkanie z siostrą Marii Skłodowskiej-Curie, Bronisławą, która przebywała wtedy w sanatorium. Podczas pobytu w Polsce jeździły też konno i odbywały kilkudniowe wędrówki po górach[29].

Młodość

W 1921 szesnastoletnia Ève odbyła pierwszą podróż za ocean: wiosną tego roku razem z siostrą i matką popłynęły statkiem RMS "Olympic" do Nowego Jorku. Maria Skłodowska-Curie jako dwukrotna laureatka Nagrody Nobla, odkrywczyni radu i polonu, była tam przyjmowana z wielkimi honorami. Dużym powodzeniem w towarzystwie cieszyły się też jej córki. Brylującą w towarzystwie i pełną radości życia Ève prasa nazwała wtedy nawet "dziewczyną o radowych oczach" (the girl with radium eyes). Podczas podróży Ève i Irène pełniły jednocześnie rolę "strażniczek przybocznych" matki – skupiona zwykle na pracy naukowej i preferująca proste życie Maria nie zawsze czuła się komfortowo, odbierając składane jej hołdy. Podczas wizyty w Stanach Zjednoczonych Maria, Irène i Ève spotkały się w Waszyngtonie z prezydentem Warrenem Hardingiem, zwiedziły wodospad Niagara, po czym pociągiem pojechały zobaczyć Wielki Kanion Kolorado, gdzie odbyły też przejażdżkę na mułach. Do Paryża powróciły w czerwcu 1921.[30]

Ève, podobnie jak wcześniej jej siostra Irène, ukończyła studia na Collège Sévigné w Paryżu, gdzie w 1925 uzyskała tytuł licencjata zarówno z nauk przyrodniczych, jak i filozofii. Cały czas kształciła się też w pianistyce, dając swój pierwszy koncert w Paryżu w 1925. Później wielokrotnie koncertowała w stolicy Francji, na prowincji i w Belgii.

Po wyjściu za mąż Irène za Frédérika Joliot w 1926, Ève nadal mieszkała z matką w Paryżu, opiekując się nią, a także towarzysząc jej w podróżach po Francji, do Włoch, Belgii, Szwajcarii. W 1932 razem z ówczesnym prezydentem Czechosłowacji Tomášem Masarykiem odbyły też podróż do Hiszpanii.

Ève, aczkolwiek bardzo kochała swoją matkę, miała od niej (a także od swojej siostry Irène) całkiem inną osobowość. Nie interesowały jej nauki przyrodnicze i ścisłe, z zainteresowań była humanistką. W przeciwieństwie do matki zawsze też pociągało ją światowe życie. Podczas gdy Maria z reguły nosiła czarne, proste suknie, Ève, wyróżniająca się atrakcyjną powierzchownością, zawsze dbała o eleganckie stroje, nosiła buty na wysokich obcasach i makijaż, uwielbiała brylować na salonach. Zarówno Ève, jak i Irène opiekowały się matką aż do jej śmierci – Maria, chora na białaczkę, wywołaną prawdopodobnie przez długoletni kontakt z radem, zmarła 4 lipca 1934.[31].

Biografia matki

Po śmierci Marii Skłodowskiej-Curie Ève postanowiła dać wyraz swojej miłości do matki, pisząc jej biografię. W tym celu tymczasowo wycofała się z życia towarzyskiego i zamieszkała w małym mieszkaniu w Auteuil (Yvelines), gdzie gromadziła i porządkowała dokumenty i listy pozostawione przez Marię. Jesienią 1935 odwiedziła też rodzinę w Polsce, poszukując informacji o dzieciństwie i młodości swojej matki. Owocem tej pracy stała się biografia Madame Curie, wydana w 1937 jednocześnie we Francji, Wielkiej Brytanii, Włoszech, Hiszpanii, Stanach Zjednoczonych i innych krajach. W Polsce praca ta została po raz pierwszy opublikowana w 1938 pod tytułem Maria Curie, a już rok wcześniej (w 1937) prezydent RP Ignacy Mościcki w uznaniu jej zasług dla rozsławienia imienia Polski odznaczył Ève Krzyżem Oficerskim Polonia Restituta.

Biografia matki Ève już w momencie wydania zyskała duże uznanie w kręgach czytelniczych, w wielu krajach (w tym w USA) była bestsellerem. W 1937 książce przyznano amerykańską nagrodę National Book Award w kategorii literatury faktu, a w 1943 została sfilmowana przez hollywoodzką wytwórnię Metro-Goldwyn-Mayer (odtwórczynią głównej roli początkowo miała być Greta Garbo, ostatecznie Marię Skłodowską-Curie zagrała Greer Garson).

Z drugiej strony, zwłaszcza w późniejszych czasach, biografia Marii Skłodowskiej była często obiektem krytyki ze strony historyków nauki. Ève zarzucano, że przedstawiła swoją matkę w hagiograficznym świetle i że przemilczała na przykład romans Marii z Paulem Langevinem, byłym uczniem jej męża, mężczyzną żonatym i mającym czworo dzieci, z którym związała się po śmierci Pierre'a, co wywołało ogromny skandal w ówczesnej Francji. Autorce zarzucano też, że nie przedstawiła kłopotów i szykan, z jakim Maria spotykała się ze strony francuskiego środowiska naukowego i prasy brukowej.

Ève angażowała się coraz bardziej w działalność literacką i dziennikarską. Oprócz biografii matki, przez wiele lat publikowała też pod pseudonimem recenzje muzyczne w tygodniku Candide, jak również artykuły o teatrze, muzyce i filmie do innych paryskich czasopism[32].

Okres II wojny światowej

Po wybuchu II wojny światowej w 1939 Ève Curie została mianowana przez powieściopisarza i dramaturga Jeana Giraudoux, który w tym samym roku został francuskim komisarzem ds. informacji, kierownikiem oddziału kobiecego tegoż komisariatu. Po ataku Niemiec na Francję Ève 11 czerwca 1940 opuściła Paryż, a po kapitulacji Francji przedostała się wraz z innymi uciekinierami na pokładzie przepełnionego i ostrzeliwanego przez niemieckie samoloty statku do Anglii. Tam opowiedziała się za gen. Charles'em de Gaulle'em i siłami Wolnej Francji, aktywnie walcząc z nazizmem, na skutek czego rząd Vichy w maju 1941 odebrał jej obywatelstwo, skonfiskowano też jej majątek pozostawiony w kraju.

Większość czasu wojny Ève Curie spędziła w Wielkiej Brytanii (poznała m.in. Winstona Churchilla, odwiedziła też polskich żołnierzy w Szkocji) i Stanach Zjednoczonych, gdzie wygłaszała odczyty i pisała do amerykańskich gazet, między innymi "New York Herald Tribune" (obecnie "International Herald Tribune"). Już w 1940 została przyjęta w Białym Domu przez ówczesną "pierwszą damę" Ameryki Eleanor Roosevelt. Pod wpływem tej wizyty wygłosiła później serię odczytów pod tytułem "Francuskie kobiety i wojna" (French Women and the War), w maju 1940 miesięcznik "The Atlantic Monthly" opublikował jej esej pod tym samym tytułem.

W okresie od listopada 1941 do kwietnia 1942 Ève Curie odbyła podróż w charakterze korespondentki wojennej do Afryki, Związku Radzieckiego i Azji, podczas której była świadkiem między innymi ofensywy brytyjskiej w Egipcie i Libii w grudniu 1941 oraz ofensywy radzieckiej pod Moskwą w styczniu 1942. Podczas tej kilkumiesięcznej podróży, w czasie której pokonała ponad 60 000 km, wielokrotnie miała okazję spotkać się z polskimi żołnierzami walczącymi na Bliskim Wschodzie i zgłaszającymi się do właśnie tworzonej Armii Polskiej w ZSRR generała Władysława Andersa; spotkała się też z szachem Iranu Mohammadem Rezą Pahlawim, przywódcą walczących z Japończykami Chin, generalissimusem Czang Kaj-szekem, i Mahatmą Gandhim. Relacje z tej podróży na bieżąco publikowała w amerykańskich gazetach, a w 1943 zebrała je w książce Podróż wśród wojowników (Journey Among Warriors), która w 1944 była nominowana do Nagrody Pulitzera (ostatecznie nagrody nie zdobyła, przyznano ją Ernestowi Taylorowi Pyle, również za tom reportaży wojennych). Pomimo walorów literackich i licznych akcentów polskich reportaż Podróż wśród wojowników do dzisiaj nie został wydany w Polsce.

Po powrocie do Europy Ève Curie służyła jako ochotniczka w kobiecym korpusie medycznym Wolnych Francuzów podczas kampanii włoskiej, awansując do stopnia porucznika na etacie majora w 1 Dywizji Wolnych Francuzów, a w sierpniu 1944 razem ze swoimi oddziałami brała udział w lądowaniu w Prowansji na południu Francji. Za zasługi w 1944 została odznaczona Krzyżem Wojennym[33].

Po wojnie

Po wyzwoleniu Francji Ève Curie w latach 1944–1949 była współwydawcą dziennika "Paris-Presse", aktywnie działając też na niwie politycznej. Między innymi w rządzie Charles'a de Gaulle'a zajmowała się sprawami kobiet. W 1948 wraz z gronem innych wybitnych intelektualistów europejskich poparła powstanie państwa Izrael, apelując w tej sprawie do ONZ. W latach 1952–1954 była specjalnym doradcą Sekretarza Generalnego NATO, którym był wtedy Hastings Lionel Ismay. 19 listopada 1954 poślubiła amerykańskiego polityka i dyplomatę Henry'ego Richardsona Labouisse'a Juniora, który w latach 1962–1965 był ambasadorem USA w Grecji. Henry Labouisse ożenił się z Ève 9 lat po śmierci swojej pierwszej żony – Elizabeth Scriven Clark (zm. 29 czerwca 1935 r.). Zarówno on, jak i Ève urodzili się w tym samym roku – 1904, on w lutym, a ona w grudniu. Cztery lata po zawarciu małżeństwa Ève Curie Labouisse uzyskała obywatelstwo amerykańskie.

Praca w organizacji UNICEF

W 1965 mąż Ève zrezygnował z pracy w administracji USA, kiedy Sekretarz Generalny Organizacji Narodów Zjednoczonych U Thant zaproponował mu objęcie stanowiska dyrektora organizacji UNICEF, zajmującej się pomocą dla dzieci. Funkcję tę Labouisse pełnił do 1979. Czynnie wspierała go w tym żona, również pracująca w tej organizacji, często nazywana "Pierwszą Damą UNICEF-u". Razem odwiedzili ponad 100 krajów, przeważnie Trzeciego Świata, które były beneficjentami pomocy UNICEF-u. W 1965 Labouisse, w towarzystwie żony, odebrał też Pokojową Nagrodę Nobla, która została przyznana jego organizacji. W czasie swoich podróży Ève po wojnie dwukrotnie odwiedziła też Polskę – w 1967 z okazji otwarcia Muzeum Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie i później w 1999.[34]

Ostatnie lata życia

Po śmierci męża w 1987 Ève zamieszkała w Nowym Jorku. Z małżeństwa z Henrym Labouisse'm nie miała dzieci. Odwiedzała ją Anne Peretz, jedyna córka Labouisse'a z jego pierwszego małżeństwa.

W grudniu 2004 uroczyście obchodzono setną rocznicę urodzin Ève Curie. Z okazji tej w jej nowojorskim mieszkaniu odwiedził ją sekretarz generalny ONZ Kofi Annan, życzenia składali też prezydenci: USA – George W. Bush i Francji – Jacques Chirac. List gratulacyjny wystosował również Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, nie było natomiast odzewu ze strony polskich władz państwowych[35].

Dopiero w następnym roku (2005) córka polskiej noblistki otrzymała od polskiego prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski. Order wręczył jego następca Lech Kaczyński podczas wizyty w Stanach Zjednoczonych w dniach 17 – 19 września 2006 roku, podkreślając wielkie zasługi dla Polski całej wybitnej rodziny noblistów.

W lipcu 2005 Ève Curie Labouisse za działalność w organizacji UNICEF została odznaczona francuskim odznaczeniem – Legią Honorową. Za odznaczenie podziękowała słowami:

Czuję się zaszczycona i dumna. Jestem odrobinę zakłopotana, ponieważ nie sądzę, żebym zasłużyła na wszystkie te wspaniałe komplementy, więc nie do końca wiem, jak powinnam się zachować. Jednak jest to dla mnie naprawdę wspaniały dzień i zapamiętam go na długi czas.[36].

Wcześniej żartobliwie o sobie mawiała, że przyniosła "wstyd rodzinie". "W mojej rodzinie było pięć Nagród Nobla" – żartowała. "Dwie dla matki, jedna dla ojca, jedna dla siostry i szwagra oraz jedna dla męża. Tylko mnie się nie udało...".

Ève Curie zmarła we śnie 22 października 2007 w swojej rezydencji na Sutton Place na Manhattanie, przeżywszy 102 lata[37][38][39].

Ann Veneman, dyrektor wykonawczy UNICEF-u, powiedziała po jej śmierci: Pani Labouisse była utalentowaną, posiadającą wysokie kwalifikacje kobietą, która korzystała z wielu swoich umiejętności dla promowania pokoju i rozwoju. Kiedy jej mąż przewodniczył organizacji UNICEF, odgrywała bardzo aktywną rolę w organizacji; podróżując z nim, aby ujmować się za dziećmi oraz dawać wsparcie i otuchę pracownikom UNICEF-u w wielu odległych i trudnych miejscach. Jej energia i jej zaangażowanie na rzecz poprawy świata powinny być dla nas wszystkich inspiracją.[40].

Irène Joliot-Curie

Irène Joliot-Curie (ur. 12 września 1897 w Paryżu, zm. 17 marca 1956 tamże) – francuska fizykochemiczka, laureatka Nagrody Nobla w dziedzinie chemii.

Córka Marii Skłodowskiej-Curie i Piotra Curie. W 1934 wraz z mężem, Frédérikiem Joliot-Curie, wykonała zdjęcie komory mgłowej, na którym uwieczniła zjawisko tworzenia się par elektronowo-pozytononowych z fotonów[41].

W 1935 roku otrzymała wraz z mężem Nagrodę Nobla z chemii w uznaniu za odkrycie sztucznej promieniotwórczości – syntezy nowych nuklidów promieniotwórczych[42]. W 1950 roku Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie[43], a w 1951 roku Uniwersytet Jagielloński przyznał jej i jej mężowi tytuły doktora honoris causa.

Była socjalistką, wraz z mężem wstąpiła w 1934 roku do francuskiej Partii Socjalistycznej. Jako jedna z trzech kobiet uczestniczyła w utworzonym w roku 1936 koalicyjnym rządzie Frontu Ludowego, w którym była sekretarzem stanu ds. badań naukowych[44].

Zmarła na białaczkę. Osierociła córkę Hélène (Hélène Langevin-Joliot) oraz syna Piotra (Pierre Joliot-Curie).

Instytut Radowy w Warszawie

Centrum Onkologii – Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie – warszawska placówka onkologiczna, wywodząca się z Instytutu Radowego, założonego z inicjatywy Marii Skłodowskiej-Curie w 1932 roku.

Informacje ogólne

Centrala instytutu znajduje się w Warszawie przy ulicy Roentgena, a klinika przy ulicy Wawelskiej[45].

Historia

Instytut został założony 29 maja 1932 roku z inicjatywy i na prośbę Marii Skłodowskiej-Curie jako Instytut Radowy przy ulicy Wawelskiej.

W 1951 roku na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów połączono Instytut Radowy w Warszawie z Instytutem Onkologii w Krakowie oraz z istniejącym od 1947 roku Państwowym Instytutem Przeciwrakowym w Gliwicach w Instytut Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie z centralą w Warszawie oraz oddziałami w Krakowie i Gliwicach.

Dzięki staraniom nestora polskiej onkologii profesora Tadeusza Koszarowskiego na warszawskim Ursynowie zrealizowano potężną inwestycję, której pierwsze pomieszczenia oddano do użytku w 1984 roku. W tym też roku Instytutowi Onkologii nadano nową nazwę: Centrum Onkologii — Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie.

Centrum jest wiodącą placówką onkologiczną w Polsce.

Literatura

  • Centrum Onkologii — Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie 1932-2002, red. E. Towpik, ISBN 83-88681-15-X.

Przypisy

  1. ↑ Janusz Kędracki, Znalazł grób babki podwójnej noblistki, kielce.gazeta.pl, 2010-07-23 (dostęp: 2011-04-10)
  2. ↑ Pisownia nazwiska jest przedmiotem sporu. Maria podpisywała się i Marie Curie (w tej wersji jest wypisany dyplom Nagrody Nobla z 1903) i Maria Skłodowska-Curie lub Marie Sklodowska-Curie (w tej ostatniej wersji jest wypisany dyplom Nagrody Nobla z 1911), czy wreszcie Maria Curie-Skłodowska (m.in. w korespondencji z władzami polskimi po odzyskaniu niepodległości przez Polskę).
  3. ↑ Dwie nagrody Nobla dostali też: Linus Pauling, ale jedną pokojową i jedną z chemii; John Bardeen – dwukrotnie z fizyki, Frederick Sanger – dwukrotnie z chemii.
  4. ↑ Ewa Curie, Maria Curie, s. 5-30
  5. ↑ Maria Curie, Autobiografia, s. 14
  6. ↑ Susan Quinn, Życie Marii Curie, s. 104
  7. ↑ Ewa Curie, Maria Curie, s. 100-101
  8. ↑ W tamtych czasach w ksenofobicznych kręgach Francji było to uważane za mocno podejrzane. Nie ucichły bowiem jeszcze resentymenty, które kilkanaście lat wcześniej doprowadziły do sprawy Dreyfusa.
  9. ↑ Curie-Sklodowska, imdb.com (dostęp: 2011-04-10)
  10. ↑ Maria Skłodowska-Curie, filmpolski.pl (dostęp: 2011-04-10)
  11. ↑ Marie Curie, imdb.com (dostęp: 2011-04-10)
  12. ↑ Marie Curie. Une femme honorable, filmpolski.pl (dostęp: 2011-04-10)
  13. ↑ Maria, filmpolski.pl (dostęp: 2011-04-10)
  14. ↑ Maria Skłodowska-Curie, filmpolski.pl (dostęp: 2011-04-10)
  15. ↑ Maria Skłodowska-Curie na banknocie 20 000 zł z 1989 roku, sklodowska.wortale.net (dostęp: 2011-04-10)
  16. ↑ Pierre Curie – Biography, nobelprize.org (dostęp: 2011-04-10)
  17. ↑ K. Kabzińska, Chemical and Polish Aspects of Polonium and Radium Discovery, "Przemysł chemiczny (The Chemical Industry)" 1998, nr 77, s. 104.
  18. ↑ RSC Chemistry World Q&A: Polonium-210, www.rsc.org, 2006-11-27 (dostęp: 2011-04-10)
  19. ↑ RSC Chemistry World Q&A: Polonium-210, www.rsc.org, 2006-11-27 (dostęp: 2011-04-10)
  20. ↑ Borys Korczak-Sielicki, Czy Aleksandr Walterowicz Litwinienko musiał umrzeć?, www.racjonalista.pl, 2007-02-11 (dostęp: 2011-04-10)
  21. ↑ Olivier Reiser, Polonium-210 – In tödlicher Mission, www.chemie-im-alltag.de (dostęp: 2011-04-10)
  22. ↑ Jerzy Minczewski, Zygmunt Marczenko Chemia analityczna – 1 podstawy teoretyczne i analiza jakościowa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001. ISBN 83-01-13499-2.
  23. ↑ Układ Okresowy Pierwiastków, Wydawnictwo Adamantan, Wyd. X.
  24. ↑ Witold Mizerski, Tablice chemiczne, Wydawnictwo Adamantan, Warszawa 2004. ISBN 83-7350-040-5.
  25. ↑ Argonne National Laboratory, EVS Human Health Fact Sheet, August 2005.
  26. ↑ Włodzimierz Trzebiatowski, Chemia nieorganiczna, Wydawnictwo PWN, wyd. VIII, s. 402 i 614
  27. ↑ Argonne National Laboratory, EVS Human Health Fact Sheet, August 2005.
  28. ↑ Margalit Fox, Eve Curie Labouisse, Mother’s Biographer, Dies at 102, New York Times, 2007-10-25 (dostęp: 2011-04-10)
  29. ↑ Biografia Ève Curie, www.answers.com (dostęp: 2011-04-10)
  30. ↑ Eve Curie: Journalist and humanitarian who wrote a celebrated biography of her mother Marie Curie, The Sunday Times, 2007-10-26 (dostęp: 2011-04-10)
  31. ↑ Biografia Ève Curie, www.answers.com (dostęp: 2011-04-10)
  32. ↑ Biografia Ève Curie, www.answers.com (dostęp: 2011-04-10)
  33. ↑ www.answers.com, Biografia Ève Curie (dostęp: 2011-04-10)
  34. ↑ Eric Pace, Henry R. Labouisse dies; Former Chief of UNICEF, New York Times, 1987-03-27 (dostęp: 2011-04-10)
  35. ↑ Córka Patronki nie żyje, www.umcs.edu.pl (dostęp: 2011-04-10)
  36. ↑ Marta Godzwon, UNICEF gospodarzem ceremonii wręczenia nagrody dla Evy Labouisse – córki Marie Curie Skłodowskiej, www.unicef.pl, 2005-07-14 (dostęp: 2011-04-10)
  37. ↑ Eve Curie: Journalist and humanitarian who wrote a celebrated biography of her mother Marie Curie, The Sunday Times, 2007-10-26 (dostęp: 2011-04-10)
  38. ↑ Obituaries: Eve Curie, The Telegraph, 2007-11-08 (dostęp: 2011-04-10)
  39. ↑ Margalit Fox, Eve Curie Labouisse, Mother’s Biographer, Dies at 102, New York Times, 2007-10-25 (dostęp: 2011-04-10)
  40. ↑ UNICEF mourns the death of Eve Curie Labouisse, www.unicef.org, 2007-10-25 (dostęp: 2011-04-10)
  41. ↑ Andrzej Kajetan Wróblewski, Historia fizyki, Wydawnictwo PWN, Warszawa 2009, ISBN 978-83-01-14635-1, s. 499.
  42. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1935: Frédéric Joliot, Irène Joliot-Curie, nobelprize.org (dostęp: 2011-04-10)
  43. ↑ Doktorzy honoris causa UMCS, www.umcs.lublin.pl (dostęp: 2011-04-10)
  44. ↑ Britannica's guide to the Nobel Prizes, www.britannica.com (dostęp: 2011-04-10)
  45. ↑ Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie, www.coi.pl (dostęp: 2011-04-10)
Źródło: „https://pl.wikimedia.org/w/index.php?title=Wikiksiążki/Curie/pl&oldid=45046”